Ríki Óttans

Ég átti mér einskis ills von þennan fagra föstudagsmorgun. Sólhvítur himinninn rann saman við hafið bláa, sem bærðist varla í logninu. Við vorum að aka eftir N340, sem er gamla þjóðbrautin með sjónum á milli Malaga og Almeríu. Vegurinn ýmist hangir utan í snarbröttum klettaveggjum eða beygir inn í djúp gljúfur, þar sem jafnvel sólin sjálf nær ekki að skína í morgunsárið. Ég sat undir stýri. Við ætluðum á markaðinn í Almunécar.

Sem ég er að beygja burt undan sólinni og inn í eitt gljúfrið, stendur ekki groddalegur karlmaður, merktur Guardia Civil. Hann stendur við vegkantinn og gefur okkur merki um að nema staðar. – Satt að segja fæ ég alltaf smáhræðslukast, þegar spænska löggan er annars vegar. Og frá því var engin undantekning að þessu sinni, þó svo að ég væri bæði bláedrú, með beltið spennt og glænýtt ökustírteini í töskunni. Maðurinn var merktur Guardia Civil, nota bene – ekki Policia local (staðarlögregla). Þeir eru komnir aftur – falangistarnir – hin sauðtryggu handbendi ógnarstjórnarinnar, sem voru þekkt fyrir algert miskunnarleysi í samskiptum við saklaust fólk.

Lesa meira

Aðalsteinn Flosason: Brosað gegnum tárin, ritdómur.

Jæja elsku besta sætust, nú er komið að minni gagnrýni á bókina “Brosað í gegnum tárin”. Fyrir mann eins og mig sem aldrei hefur lesið annað en nauðsynlegar skólabækur – og telur bóklestur tímaþjóf og þar að auki líklega hrjáður af lesblindu – er þessi bók þannig gerð, að það er nánast ómögulegt að leggja hana frá sér fyrr en hún hefur verið lesin til enda.

Bókin lýsir lífi manneskju sem hefur lifað ótrúlega fjölbreyttu og ástríðufullu lífi. Ástríða sem hún hefur til dans, menningar, frama, eiginmanns og fjölskyldu er með eindæmum. Fullt af fólki fær mikinn áhuga á einhverju og telur það vera ástríða. Það fólk verður að lesa um Bryndísi Schram til að fá skilning í hverju ástríða er fólgin.

Það er aðdáunarvert hversu fjölbreyttu lífi hún hefur lifað og hversu mörg áföll og mótlæti hefur staðið í veginum. Bæði Bryndís og Jón Baldvin standa þétt saman og styðja hvort annað í gegnum lífið, þótt haf og álfur hafi skilið þau að.

Bókin ætti að vera skólabók í mannlegum samskiptum og lífsviðleitni.

 Í bókinni er komið víða við og segir ekki eingöngu frá lífsreynslu Bryndísar, heldur þeirra hjónabeggja,  sem bera mikla virðingu og aðdáun gagnvart hvort öðru – svo ekki sé talað um traust. Bókin er faglega skrifuð og heldur manni við efnið allan tíman. Ég tók sérstaklega eftir,

 að þótt að þau hjónin hafi barist við marga drauga og óvildarmenn í gegnum lífið þá er ekki talað niður til neins eða dómur lagður á einn né neinn, eitthvað sem fólk má taka sér til fyrirmyndar.

Það sem ég sakna úr bókinni eru myndir af þessari fallegu konu sem hefur reyndar verið bætt upp með myndasyrpu á síðu útgefandans, en samt sem áður vantar mynd af fegurðardrottningunni og skólastýrunni í vegavinnu á Eyrarhlíð Bókin fær 12 af 10 mögulegum frá mér.

Dóra Jakobsdóttir Guðjohnsen, minning

Dóra kom óvænt inn í líf mitt, þegar ég var bara sextán og nýsloppin inn í MR – Lærða skólann í Reykjavík – feimin og hlédræg. Hún var hávaxin, grannholda, laus við allt tildur og full sjálfstrausts. Hún var satt að segja allt öðruvísi en flestar hinar stelpurnar í bekknum, bæði frumleg í hugsun, skemmtilega sérviskuleg og býsna fyndin þegar vel lá á henni. Og ekki skorti hana sjálfstraustið. Hún leyfði sér jafnvel að sproksetja kennarann, sem gerði því skóna að við værum bara komnar í MR sem biðsal hjónabandsins, í leit að hinum rétta – eða þá til að ná máli sem flugfreyjur í háloftunum!

Ég laðaðist ósjálfrátt að Dóru. Hún var gömul sál í ungum líkama, vitrari en við hinar, æðrulaus þegar eitthvað bjátaði á.

Lesa meira

Að gefnu tilefni

Tengdafaðir minn, Hannibal Valdimarsson, var einhver umdeildasti stjórnmálamaður Íslands, meðan hann lifði. Vestfirðingur í húð og hár, eins og flestir vita. Þegar ég var unglingur í Vesturbæ Reykjavíkur, sá ég oft myndir af honum í Morgunblaðinu. Þessum myndum fylgdi yfirleitt einhver skætingur og níð um persónu hans – en aldrei þó, að hann væri barnaníðingur, merkilegt nokk!

Ég man það ekki núna, hvort ég lagði einhvern trúnað á það sem ég las eða hvort það snerti mig yfirleitt nokkuð. Þó leyni ég því ekki, að mér stóð hálfgerður stuggur af honum, þegar við hittumst í fyrsta sinn. Danasleikja, landráðamaður, laumukommi, uppreisnarseggur, lýðskrumari, kvennabósi, lygari, óþverri – eflaust hafa öll þessi orð komið upp í huga mér. Ég hafði lesið þau í Blaðinu – blaði allra landsmanna – svo oft, svo oft.

Lesa meira

Árin okkar í Ameríku – fáein vel valin orð af gefnu tilefni.

Æran
félagi Orðrómur
félagi Orðrómur
margur hefur það heyrt
sem hefur verið fleygt að…
(Þröstur J. Karlsson í ljóðabókinni: Einn apaköttur sagði þá, afskaplega er gaman)

Í áranna rás höfum við Jón Baldvin vanist því að lesa um okkur – annað hvort eða bæði – allra handa óhróður, oftast nær nafnlaust. Mest af þessu flokkast undir pólitískt skítkast og fylgir starfslýsingu stjórnmálamannsins. Menn læra smám saman að taka því eins og hverju öðru hundsbiti. Stundum er þetta runnið undan rifjum fólks, sem á af einhverjum ástæðum bágt og finnur hjá sér þörf að kenna öðrum um eigin ófarir.

Það er hins vegar nýtt fyrir mér að sjá níðið klætt í viðhafnarbúning fræðimannsins, eins og reynt er að gera í nýlegri bók eftir Björn Jón Bragason. Þar eru gróusögurnar bornar á borð með vísan í ónafngreinda heimildamenn (sjá skrá yfir heimildamenn aftast í bókinni). Með öðrum orðum: rógberarnir þora ekki að standa við orð sín undir nafni. Einstaklingar, sem þannig koma fram gagnvart öðrum, dæma sig sjálfir. Þeir eru ekki svaraverðir. Samt neyðist maður til að leiðrétta gróusögurnar, svo að saklaust fólk glepjist ekki til að trúa þeim.

Lesa meira

KOMIN HEIM Í HEIÐARDALINN

Það er sunnudagur síðdegis þegar þau koma til fundar við mig, sparibúin og glæsileg, enda að fara út að borða og síðan í leikhús. Bryndís Schram lítur út eins og ung fegurðardís og Jón Baldvin Hannibalsson brosir, líka með augunum, nokkuð sem mér finnst hann ekki gera nógu oft í viðtölum. Brosið þá er svona meira út í annað munnvikið og mér hefur stundum sýnst að hann finni jafnvel til með þeim fréttamanni sem hefur hann í viðtali. Við setjumst við lítið fundarborð. Sitjum í þríhyrning, þau hvort á móti öðru og skiptast á augnaráði sem fyllir mig öfund. Þegar þau hafa horfst í augu dágóða stund líta þau bæði á mig spyrjandi.

-Hvernig var að koma heim?
Bryndís lítur af mér og horfir litla stund þögul á hann Jón sinn, kannski eins og hún sé að bíða eftir því að hann svari fyrst, en hann brosir bara út í annað og þegir. Kannski er þögnin merki til Bryndísar um að tala, samsæri þagnarinnar er óþarft núna. Þau eru ekki lengur sendiherrahjón með þagnarskyldu.
Bryndís hallar sér fram og krossleggur langa píanistafingur, stór hringur áberandi vottur um dýran smekk. Um háls hennar er eins konar skrautkeðja sem fer vel við dökkan kjólinn, andlitið eitt varlegt bros sem síðan hverfur vegna alvöruþunga orðanna. Hér talar fyrrverandi sendiherrafrú Íslands í Bandaríkjunum og Finnlandi.
“Það var mikið áfall að koma heim!”

Lesa meira

SAGAN EINS OG HÚN BLASIR VIÐ ÚT UM GLUGGA SÍBERÍUHRAÐLESTARINNAR

Ferðasaga Bryndísar og Jóns Baldvins. Þessi ferðasaga er tileinkuð gestgjöfum okkar,
Gunnari Snorra Gunnarssyni í Beijing og Mörtu Snæfríðardóttur Brancaccia í Berlín.

I.

Jón Baldvin:

Það eru 22 ár frá því við vorum seinast i Kína. Það var árið 1996. Við heimsóttum ellefu borgir á þremur vikum, fórum þvers og kruss um þetta meginland, sem Kína er. Þegar Mao skildi við, árið 1976, eftir rúman aldarfjórðung við stjórnvölinn, voru lífskjör í Kína svipuð og í Bangladesh, ca. 160 dollarar á mann á ári, segir Alþjóðabankinn.
Þegar við vorum hér þá, hafði Deng Xiaoping verið við völd í hálfan annan áratug. Umskiptin voru þá þegar sýnileg í helstu borgum og sveitahéruðum, sem brauðfæddu borgirnar. Opnun Dengs – virkjun markaðsafla undir styrkri stjórn – er stórtækasta og hraðskreiðasta þjóðfélagsbylting, sem sagan kann frá að greina. U.þ.b. 700 milljónum manna (af þessum 1.3 milljarði) hafði verið lyft upp úr miðaldaörbirgð til mannsæmandi lífskjara á undraskömmum tíma. Á liðnum árum hef ég reynt að lesa mér til um þessa super-byltingu af öllum tiltækum gögnum, en vissi þó, að þekking mín var gloppótt.
Vissi varla á hverju ég átti von.

Bryndís

Heimsmeistarakeppnin í fótbolta stóð sem hæst. Jafnvel í Máraþorpinu okkar, efst á þessum hvíta kletti við hafið í Andalúsíu, var allt á öðrum endanum. Karlar á öllum aldri, sem annars virðast aldrei eiga erindi út fyrir hússins dyr – jafnvel konur og börn – þyrptust inn á torgið, þegar leið á kvöldið. Það var búið að koma fyrir stórum sjónvarpsskjá framan við nýja barinn, sem heitir reyndar Boteka, af því að þarna stóð einu sinni apótek. Það var á þeim tíma, sem þorpið á klettinum var og hét.

Þetta var kvöldið sem Ísland datt út úr keppni. Og líka kvöldið, sem nágranni minn gaf mér blómstrandi kaktusafleggjara í sárabætur. Ég hafði aldrei séð blómstrandi kaktus fyrr. Stakk eins og naðra við minnstu snertingu, en í toppinn bar hann rauð blóm, ofurmjúk viðkomu. Nágranninn sagði við mig: Íslendingar eru eins og kaktusinn – harðgerðir, ódrepandi – en blómstra samt. Það síðasta sem ég gerði, áður en við kvöddum húsið okkar að þessu sinni, var að setja afleggjarann í moldarpott á þakinu. Nú er að vita, hvort hann lifir sumarið af.

Lesa meira

Vestfjarðagöng sálarlífsins

Bryndís Schram skrifar um leikritið Svartalogn sem frumsýnt var í Þjóðleikhúsinu 27. apríl síðastliðinn.

Byggt á skáldsögu Kristínar Marju Baldursdóttur
Leikgerð: Melkora Tekla Ólafsdóttir
Leikstjórn: Hilmir Snær Guðnason
Leikmynd: Gretar Reynisson
Búningar: María Th. Ólafsdóttir
Tónlist: Markéta Irglova og Sturla Mio Þórinsson
Lýsing: Halldór Örn Óskarsson
Hljóðmynd: Elvar Geir Sævarsson og Aron Þór Arnarsson

Þar sem ég virti fyrir mér þessa hógværu og lítillátu konu, Kristínu Marju Baldursdóttur, höfund Svartalogns, þar sem hún stóð brosandi fremst á sviðinu, umkringd leikurum og handverksmönnum í lok sýningar, fór ég ósjálfrátt að velta því fyrir mér, hvernig henni liði á þessari stundu. Var hún ánægð? Fannst henni bókin sín, það er að segja skilaboð bókarinnar, komast til skila í leikgerð Melkorku Teklu Ólafsdóttur?

Svartalogn – „himnesk kyrrð, þegar fjöllin þegjandalegu spegla sig í haffletinum, svo hann verður svartur“, segir á einum stað í bók Kristínar Marju. Einmitt þannig upplifði ég sjálf endur fyrir löngu margar stundir í djúpum firði, þar sem fjöllin eru svo há, að enginn kemst yfir þau nema fuglinn fljúgandi.

Lesa meira

FLÓTTALEIÐ – SÝNDARVERULEIKI

Bryndís Schram fjallar um Innfædd í Iðnó, 16.apríl, s.l.
Höfundur: Glenn Waldron
Þýðing: Hrafnhildur Hafberg
Leikstjóri: Brynhildur Karlsdóttir
Lýsing: Aron Martin Ágústsson
Leikarar: Urður Bergsdóttir, Ísak Emanúel Róbertsson, Davíð Þór Katrínarson, Karl Ágúst Úlfsson – lesari

Um daginn var mér alveg óvænt boðið á sýningu í Iðnó, einu höfuðdjásni gömlu Reykjavíkur, byggðu árið 1896 í nýklassiskum stíl – og friðað fyrir löngu. Þetta sviphreina hús var á sínum tíma Mekka leiklistar á Íslandi og hefur svo lengi, sem ég man, verið iðandi af lífi, gestrisni og spennandi gjörningum.

„En nú er hún Snorrabúð stekkur“, sagði skáldið Jónas. Það er af sem áður var. Og þar sem ég geng inn um gamalkunnar dyr, lýstur þeirri hugsun niður í kollinn á mér, að líklega sé Iðnó í einhvers konar tómarúmi um þessar mundir, hafi glatað tilgangi sínum, og að framtíðin sé fullkomlega óráðin. Þess vegna allt þetta rú og stú – allt þetta miskunnarlausa stílbrot og virðingarleysi fyrir sköpunarverki forfeðranna.

Strax í anddyrinu gengur maður á vegg og fær smásjokk – risastórt barborð með groddalegu skyndigróðayfirbragði sprengir í loft upp hina ljúfu 19. aldar stemningu. Það yfirtekur anddyrið eins og heimaríkur hundur, sem enginn þorir að ganga framhjá án þess að biðja um bjór á uppsprengdu verði.

Lesa meira