Þetta er það sem þróunaraðstoð á að snúast um: Að hjálpa fólki til að hjálpa sér sjálft. Nú til dags er þetta kallað sjálfbær þróun. Leiðtogar ríku þjóðanna, sem eru fulltrúar u.þ.b. sjötta parts jarðarbúa, hafa ítrekað heitið því við drengskap sinn að veita 0.7% af þjóðarframleiðslu sinna ríku þjóða til þróunaraðstoðar við hinar fátæku. Þeir hafa svikið þessi loforð, allir með tölu – nema ríkisstjórnir jafnaðarmanna í Svíþjóð, Noregi, Danmörku ogHollandi.
Aðrir hafa látið sitja við orðin tóm. Við, Íslendingar, sem vorum um aldir meðal fátækustu þjóða heims, erum nú í hópi hinna ríkustu. Engu að síður erum við langt frá því að standa við gefin loforð um aðstoð við fátæka. Seinasta ríkisstjórn og sú sem sem nú situr starfa hins vegar samkvæmt áætlun um að hækka hlutfallið smám saman á næstu árum, þangað til staðið verði við gefin loforð.
Það eru engan veginn allir á einu máli um ágæti þróunaraðstoðar. Sumir – einkum hreintrúarmenn af frjálshyggjukyni – ganga svo langt að segja að þróunaraðstoð sé ekki einasta gagnslaus, heldur beinlínis skaðleg. Það er satt að segja auðvelt að nefna dæmi um að þeir hafi á stundum nokkuð til síns máls.
Þjófar í þjóðhöfðingjastétt
Þótt Bandaríkjamenn hafi á eftirstríðsárunum verið ríkasta þjóð í heimi, hafa þeir venjulega vermt neðsta sætið á listanum yfir þróunaraðstoð ríku þjóðanna.
Á kaldastríðstímanum notuðu bæði Bandaríkjamenn og Rússar þróunaraðstoð til að kaupa sér völd og áhrif í þriðja heiminum og þar með innan stofnana Sameinuðu þjóðanna. Fyrir utan fjárhagsaðstoð til að halda spilltum valdhöfum við völd, var hjálpin aðallega í því fólgin að gefa harðstjórum hergögn til að hjálpa þeim við að kúga sínar eigin þjóðir.
Dæmi um “þróunarhjálp” af þessu tagi eru legio. Meðal skjólstæðinga Bandaríkjamanna á þessum tíma má nefna helstu þjófa og bófa samtímans, þ.á. m. Marcoshjónin á Filipseyjum ( sem stálu jafnaðarlega um 18% af af tekjum ríkissjóðs þar í landi); Mobuto, Kongóbófa (sem stal um þriðjungi af útflutningstekjum landsins árum saman); og Suharto, fjöldamorðingja í Indónesíu, sem er talinn hafa stolið hærri fjárhæðum en nokkur annar þjófur í þjóðhöfðingjastétt á seinni árum. Það eru vandfundin rök til að réttlæta þróunarhjálp af þessu tagi.
Annað sígilt dæmi um skaðlega þróunarhjálp eða um efnahagsaðstoð sem hefur þveröfug áhrif á við yfirlýstan tilgang, er þegar Bandaríkjamenn hafa “dumpað” gríðarlegum umframbirgðum af korni, maís, soyabaunum, o.s.fr. á markaði þróunarlanda. Magnið er iðulega svo mikið að það hefur haft í för með sér verðfall á afurðum bænda í þróunarlöndum og komið fjölda þeirra á vonarvöl. Þetta er með öðrum orðum dæmi um niðurgreiðslur og styrki í atkvæðakaupaskyni til ríkra bænda á sléttum Ameríku, sem er síðan réttlætt að nafninu til sem þróunaraðstoð við fátæka.
Á seinustu áratugum hefur helstu stofnunum heimskapitalismans, Alþjóðabankanum og Alþjóðagjaldeyrissjóðnum, verið stjórnað af fólki sem fylgt hefur í blindni einfeldningslegum töfraformúlum frjálshyggjupostulanna í Washington D.C.. Washingtonviskan hefur það verið kallað. Samkvæmt formúlunni urðu fátæk þróunarríki að einkavæða allt sem nöfnum tjáði að nefna og að opna lönd sín upp á gátt fyrir innflutningi og erlendu fjármagni. Þetta var skilyrði fyrir því að ríkisstjórnir þessara landa fengju lán til framkvæmda.
Afleiðingarnar hafa reynst skelfilegar. Innlend framleiðsla reyndist einatt ósamkeppnisfær við innflutning og lagðist því af. Afleiðingin varð sívaxandi viðskiptahalli og þar af leiðandi skuldasöfnun. Arðurinn af þjóðarauðlindum, þar sem þær voru nýttar, fluttist úr landi. Þannig hafa tugir hinna fátækustu þjóða heims sokkið í skuldafen sem þær komast ekki upp úr af eigin rammleik. Þjóðir Afríku sunnan Sahara eru skólabókardæmi um þetta. Þær hafa verið í gjörgæslu hjá frjálshyggjutrúboðunum í Washington s.l. 30 ár. Á þessu tímabili hefur lífskjörum almennings hrakað jafnt og þétt. Forritið er vilaust.
Í skuldafangelsi heimskapitalismans
Opinber þróunaraðstoð allra ríkra þjóða við öll þróunarríki hefur að undanförnu numið milli 60 og 70 milljörðum Bandaríkjadala á ári. Þetta er sú upphæð sem einn frjálshyggjupostulinn hefur kallað “skattgreiðslur hinna efnaminni í ríku löndunum til hinna ríku í fátæku löndunum”. Þá er gengið út frá því að þróunaraðstoðin lendi að lokum í vösum spilltra stjórnmálamanna og embættisaðalsins á þeirra snærum í þróunarlöndum.
Af því tilefni má spyrja, hverjir beri ábyrgðina? Hverjir héldu spilltum valdhöfum við völd áratugum saman með pólitískum mútugreiðslum, í pólitísku eiginhagsmunaskyni? Hverjir eiga höfundarréttinn að þessu fjárhalgslega spillingarkerfi? Var ekki tilgangurinn sá að gera þessa skjólstæðinga Vesturlanda háða húsbændum sínum? Það hljómar satt að segja ekki mjög trúverðuglega þegar þróunarhjálp er síðan gagnrýnd af þessum sömu aðilum á þeim forsendum að hún komist ekki til skila til almennings vegna spilltra valdhafa.
Það er hins vegar rétt athugað að skattbyrði hjá ríku þjóðunum hefur verið að færast frá hinum ríku til millistéttanna og hinna efnaminni, fyrir áhrif frá hægriöfgamönnum frá Reagan til Bush.
En þar með er ekki öll sagan sögð. Það eru aðrir og stærri fjárstraumar en þessi opinbera þróunaraðstoð, sem ganga árlega milli hinna ríku þjóða og þróunarlandanna. Sem dæmi um það má nefna hagnað ríku þjóðanna af útflutningsverslun við þróunarríkin, þar sem viðskiptakjörin hafa löngum verið hinum ríku þjóðum í hag; annað dæmi er arður af fjárfestingum (ekki síst af verðmætum auðlindum þróunarlandanna, svo sem eins og af olíu og gasi eða ómissandi eðalmálmum), fyrir nú utan ríflega vexti af lánum til þessara þjóða sem flestar eru sokknar í skuldir.
Þegar þetta er allt skoðað í heild sinni kemur útkoman mörgum á óvart. Fjárstraumarnir frá þróunarlöndunum til ríku þjóðanna – frá suðri til norðurs – eru miklum mun meiri en þróunaraðstoð ríku þjóðanna við hina fátæku. Sannleikurinn er sá að í samanburði við þann arð sem ríku þjóðirnar hafa af viskiptum sínum við þróunarlöndin, er þróunaraðstoðin við fátæku þjóðirnar eins og hver önnur skiptimynd í samanburðinum. Í þessu samhengi er vert að hafa í huga að styrkir og niðurgreiðslur ríku þjóðanna eins og t.d. Bandaríkjanna, Evrópusambandsins og Íslands, við landbúnaðinn heima fyrir, eru taldir kosta þróunarlöndin um 850 milljarða bandaríkjadala á ári hverju í glötuðum viðskiptum.Þessi fórnarkostnaður hinna fátæku er meiri en tíföld þróunaraðstoð allra ríku þjóðanna á ári.