Forvitnilegt sagði ég. Ekki vegna þess að afstaða þessara fyrrverandi ráðherra Sjálfstæðisflokksins til málsins kæmi á óvart. Þorsteinn, sem er fyrrv. sjávarútvegsráðherra, hefur framundir það síðasta verið harður andstæðingur Evrópusambandsaðildar. En hann hefur skipt um skoðun eins og hann gerði grein fyrir á fundinum. Björn var fyrr á tíð opinn fyrir kostum Evrópusambandsaðildar, svo ekki sé meira sagt. Á seinni árum hefur hann hins vegar grafið sig ofan í skotgrafirnar og fer þaðan fremstur í flokki andstæðinga aðildar, ásamt með Bjarna Harðarsyni, bóksala á Selfossi, og öðrum mannvitsbrekkum.
Það sem gerði þetta pataldur forvitnilegt var að þarna fengu áheyrendur einskonar generalprufu af landsfundi Sjálfstæðisflokksins sem nú stendur yfir. Á þeim fundi verður staðfest að þótt senn sé hálfur annar áratugur liðinn frá gildistöku EES-samningsins, hefur allur þessi tími ekki dugað forystumönnum Sjálfstæðisflokksins til þess að komast að niðurstöðu um þetta stærsta mál samtímans. Flokkurinn er klofinn ofan í rót. Hann er pólitískt impotent – getulaus – fullkomlega ófær um að veita þjóðinni forystu í þessu máli. Sama máli gegnir reyndar um fleiri stórmál eins og t.d. kvótamálið. Flokkurinn er á reki. Viðskilnaður hans í stjórnarráðinu eftir 18 ára valdatíð, er sá versti í Íslandssögunni. Flokkurinn hefur enga framtíðarsýn.
Það var reyndar tvennt sem kom á óvart í málflutningi þeirra fjandvinanna (Björn uppnefnir ævinlega blaðið sem Þorsteinn ritstýrir og kallar Baugsmiðil; Þorsteinn mun harma það lítt að pólitísk arfleið Davíðs Oddssonar er hér eftir öll í ösku). Hið fyrra var hversu óvandaðan málflutning Björn lét sér sæma að hafa í frammi, t.d. með því að kynda að ósekju undir óvild í garð grannþjóða. Það er nokkurn veginn það seinasta sem Íslendingar þurfa á að halda nú um stundir. Hitt var að fv. sjávarútvegsráðherra Þorsteinn Pálsson taldi að háværar kröfur sem uppi væru hér innan lands um afnám gjafakvótakerfisins, væri hagsmunum sjávarútvegsins (les: LÍÚ) hættulegri en hin samræmda sjávarútvegsstefna Evrópusambandsins (CFP).
SAMNINGAR EÐA KROSSAPRÓF?
Björn gengur út frá því í málflutningi sínum að aðildarviðræður við Evrópusambandið séu ekki samningaviðræður heldur eins konar krossapróf þar sem viðmælandinn setur kross í reitinn framan við ríkjandi stefnu ESB. Lögmálið sé “take it or leave it” – allt eða ekkert, punktur og basta. Það er m.ö.o ekki hægt að semja við Evrópusambandið, að mati Björns.
Ég bar þessa fullyrðingu ráðherrans fyrrverandi undir erlendan kunningjan minn sem var í samningsgengi þjóðar sinnar í aðildarsamningum fyrir nokkrum árum. Hann hló við og sagði að ef rétt væri hefði það getað sparað honum og félögum hans mikinn tíma og fyrirhöfn. Sannleikurinn væri hins vegar sá að allar þjóðir, sem hann þekkti til, sem gert hefðu aðildarsamninga við ESB, hefðu fengið fram sérlausnir varðandi sína brýnustu þjóðarhagsmuni.
Þetta rímar við mína reynslu úr EES-samningunum. Fyrirfram var fullyrt að Evrópusambandið kvikaði ekki frá þeirri grundvallarstefnu sinni að heimta veiðiheimildir í staðinn fyrir markaðsaðgang. Þegar upp var staðið fengum við því sem næst fullan markaðsaðgang, en ESB fékk engar veiðiheimildir. Hins vegar gerðum við tvíhliðasamning með gagnkvæmum skiptum á veiðiheimildum, sem var allt annað mál. Allar þjóðir, sem ég þekki til, hafa fengið sérlausnir á brýnustu vandamálum sínum í aðildarsamningum. Slíkir aðildasamningar hafa sömu réttarstöðu og stofnsáttmálinn. Þetta eru því ekki tímabundnar undanþágur heldur varanlegar breytingar. Aðalsamningamaður Tékka, sem hér var í stuttri heimsókn, staðfesti að þetta væri rétt.
Aðrar fullyrðingar Björns Bjarnasonar í þessum umræðum voru sama marki brenndar. Fullyrðingar eins og þær að í aðildarsamningum yrðu Íslendingar að fórna sjávarútvegi og landbúnaði og afsala sér yfirráðum yfir auðlindum sínum, styðjast hvorki við lagaleg rök né reynslu annarra þjóða. Aðildarþjóðir Evrópusambandsins ráða sjálfar yfir auðlindum sínum. Landbúnaður hefur hvorki lagst af í Finnlandi né Svíþjóð eftir aðild. Sama þróun og ríkti fyrir aðild, nefnilega að búum fækkaði, um leið og þau stækkuðu, m.a. við samruna, hélt áfram. Þessar þjóðir fengu sérlausn á landbúnaðarvanda sínum.
HRÆÐSLUÁRÓÐUR
Þorsteinn Pálsson svaraði hræðsluáróðri Björns um að sjávarútvegur Íslendinga færi á vonarvöl innan ESB. Þorsteinn spurði sjálfan sig og fundarmenn, hvaða breytingar yrðu á högum sjávarútvegsins við aðild, að því er varðar veiðar innan og utan lögsögu og fjárfestingarrétt útlendinga. Hann sagði að engar breytingar yrðu á úthlutun veiðiheimilda innan lögsögu. Að því er varðar nýtingu flökkustofna utan lögsögu yrðum við eftir sem áður að semja við aðra. Það eina sem hann kvaðst hafa nokkrar áhyggjur af væri réttur útlendinga til að fjárfesta í sjávarútvegsfyrirtækjum. Á hitt væri að líta að sjávarútvegurinn situr ekki við sama borð og aðrar atvinnugreinar nú þegar, að því er varðar fjármögnun í öðru formi en lánsfjármögnun. Þetta hefði bitnað á sjávarútvegnum, sem væri sokkinn í skuldir. Hann minnti á að sjávarútvegurinn þyrfti ekki síður en aðrar atvinnugreinar á traustum gjaldmiðli að halda. Gengissveiflur og vaxtaokur hefði reynst honum þungt í skauti.
Þorsteinn klikkti út með því að þær háværu kröfur sem nú væru uppi um að afnema gjafakvótakerfið, væru hættulegri hagsmunum sjávarútvegsfyrirtækjanna heldur en hin illræmda sjávarútvegsstefna ESB. Þarna gægðist LÍÚ-áróðurinn í gegnum málfutning Þorsteins. Kvótakóngarnir hafa, sem kunnugt er, mótað sjávarútvegsstefnu Sjálfstæðisflokksins frá fornu fari. Sérhagsmunir kvótakónganna ganga hins vegar í berhögg við almannahag og ekki síst hagsmuni hinna dreifðu byggða á Íslandi. Þetta eru sömu aðilarnir og hafa gegnum kvótabraskið sökkt sjávarútveginum í skuldir og dregið ógrynni fjár út úr greininni í vafasamar fjárfestingar innanlands og utan.
Svo að allrar sanngirni sé gætt verður að halda því til haga að Björn Bjarnason gerði á þessum fundi mikilvæga játningu. Hann sagði, að það þýddi ekki að ræða við hann um hagfræðileg málefni því að á þeim hefði hann einfaldlega ekkert vit. Þetta staðfesti hann að öðru leyti með málflutningi sínum. Þá fara menn nú að skilja ýmislegt, sem hingað til hefur vafist fyrir jafnvel hinum skýrustu mönnum að skilja og skýra. Ef það hefur verið líkt á komið fyrir mörgum öðrum ráðherrum í ríkisstjórn þeirra Geirs H. Haarde og Ingibjargar Sólrúnar Gísladóttur, þá skilst betur en ella, hvernig þeim tókst á tiltölulega skömmum tíma að leggja efnahag þjóðarinnar í rúst.
RÖKRÉTT NIÐURSTAÐA
Það var í þessum punkti sem munurinn á málflutningi þeirra Björns og Þorsteins kom hvað skýrast í ljós. Þorsteinn kvaðst hafa sannfærst um það á seinni árum að ef við Íslendingar vildum halda til jafns í lífskjörum við þær þjóðir, sem við gjarnan berum okkur við, þá yrðum við að halda hér uppi opnu hagkerfi á grundvelli alþjóðlega gjaldgengs gjaldmiðils. Tilraunin með krónuna hefði endanlega mistekist. Hinn kosturinn, að hverfa aftur í tímann til að “lifa á landsins gæðum” í sjávarútvegi og landbúnaði, væri einfaldlega ekki raunhæfur kostur. Hvorki sjávarútvegur né landbúnaður gætu skapað þau 20.000 sérhæfðu störf, sem við þyrftum að skapa á næstu árum. Það gerðum við aðeins sem fullgildir þátttakendur í alþjóðlegu samstarfi með grannþjóðum okkar.
Þetta væri reyndar hin eina rökrétta niðurstaða af þeirri utanríkispólitík, sem Bjarni Benediktsson hefði átt stærstan hlut að því að móta í árdaga lýðveldisins, þegar Íslendingar gengu í NATÓ 1949. Það hefðum við gert til þess að tryggja nýfengið sjálfstæði þjóðarinnar frammi fyrir hættu af erlendri ásælni. Á tímum alþjóðavæðingar og alþjóðlegra fjármagnsmarkaða þyrftu smáþjóðir enn að tryggja sjálfstæði sitt með samstöðu innan fjölþjóðasamtaka, sem hefðu burði til að tryggja þeim öryggi og stöðugt efnahagsumhverfi.