Fyrirsögn þessarar greinar er sótt í blaðaviðtal við þrjár dætur okkar Bryndísar í febrúar 1995. Í viðtalinu beindi blaðamaður eftirfarandi spurningum að systrunum: „Hvernig er að eiga svona pabba og mömmu? Grétuð þið einhvern tíma í koddana ykkar yfir þeim sem börn?“
Svör systranna lýsa ástúðlegu sambandi þeirra við foreldra sína. Sú elsta, Aldís – þá 36 ára – kveður fastast að orði um mannkosti föður síns. Þegar sú yngsta, Kolfinna, spyr, hvort þær séu ekki „orðnar of væmnar“, svarar Aldís:
„Má hann ekki einhvers staðar njóta sannmælis?“
Þessi orðaskipti rifjuðust upp fyrir mér, þegar ég fletti Stundinni, (30.09 -1310, 2022). Sjö opnur að viðbættri forsíðu, hvorki meira né minna. Það var hvorki verið að vara við þriðju heimsstyrjöldinni né yfirvofandi kjarnorkuárás á Úkraínu. Allt var þetta um meintar ávirðingar mínar.
Hvert var tilefnið? Dagbókarfærslur unglingsstúlku fyirr meira en hálfri öld, sem áttu að gefa til kynna, að samskipti hennar við kennarann sinn (mig) hefðu verið „af kynferðislegum toga“. Nú hafa aðstandendur konunnar, (sem lést fyrir 6 árum) upplýst, að hún hafi áður, þegar eftir því var leitað, neitað að birta opinberlega hugleiðingar sínar, sem hún trúði dagbókinni sinni fyrir. Það vekur reyndar upp spurningar um, hvort þeir eigi ekki að leita á náðir Persónuverndar til að gæta hagsmuna hinnar látnu, sem ekki getur lengur borið hönd fyirr höfuð sér.
Aðstandendur hinnar látnu konu harma það, að „friðhelgi einkalífs“ hennar hafi verið „rofin og vanvirt“ með þessum hætti. Þau skora á fjölmiðla og aðra að láta ógert að leiða hana fram sem vitni í sakamáli, sem henni er óvíðkomandi. Hér mun vera átt við „rassstrokumálið“, svokallaða. Þann 8. nóv. 2021 sýknaði Héraðsdómur mig af ásökunum um að hafa „strokið rass utan klæða“ á heimili okkar Bryndísar á Spáni í júní, 2018. Ákæruvaldið, sem að mati virtra lögfræðinga hefur ekki einu sinni lögsögu í málinu, hefur áfrýjað dómnum til Landsréttar.
Ég mun að sjálfsögðu verða við áskorun aðstandenda um að virða friðhelgi einkalífs hinnar látnu. Þar með læt ég mér nægja að árétta það sem ég hef áður sagt, að umræddur nemandi minn varð ekki fyrir kynferðislegri áreitni af minni hálfu.
Löglegt – en siðlaust?
Er einhverjar nýjar sakargiftir að finna á þessum sjö opnum? Svarið er stutt og laggott: Engar. Það sem sögurnar, sem þarna eru taldar upp eiga sameiginlegt er, að þær voru allar á sakaskrá Aldísar dóttur minnar frá árinu 2013. Aldís samdi sjálf þessa sakaskrá sem lögfræðingur f.h. sjálfrar sín og annarra ónafngreindra kvenna um meint kynferðislegt áreiti af minni hálfu. Fyrst birti hún þetta, a.m.k. að hluta til í fjölmiðlum (DV), en lagði síðan fyrir lögreglu til rannsóknar (8.okt. 2013).
Þremur mánuðum síðar(13.jan. 2014) vísaði lögreglan öllum þessum málabúnaði frá. Rökin voru þau, að ekkert af framlögðum gögnum né vitnisburði benti til þess að um “refsiverða háttsemi“ hafi verið að ræða. Aldís áfrýjaði þessari niðurstöðu f.h. hópsins til Saksóknara. Saksóknaramembættið staðfesti niðurstöðu lögreglurannsóknar og vísaði málinu frá (28. feb., 2014).
Þar með hafa allar þessar sögur (vel á annan tug) haft sinn framgang í réttarkerfinu. Niðurstaðan er ótvíræð: Í engu þessara mála þótti vera sýnt fram á, að um refsiverða háttsemi hafi verið að ræða. Þar af leiðandi fannst ekkert tilefni til ákæru.
Í réttarríki á að leiða mál til lykta með þessum hætti. Það þarf óhlutdræga rannsókn og vitnaleiðslur. Ef ekki er sýnt fram á refsiverða háttsemi með haldbærum rökum og vísan til staðreynda, telst hinn kærði vera saklaus. Í réttarríki er ekki nóg að bera einhvern sökum í fjölmiðlum eða samfélagsmiðlum. Ef sakargiftir standast ekki rannsókn óhlutdrægs aðila, getur það varðað við lög. Í réttarríki staðnæmist tjáningarfrelsi þitt við æru mína.
Siðlaust og ólöglegt
Sjálfskipaður siðgæðisvörður Stundarinnar segir af þessu tilefni, að þótt ég sé skv. niðurstöðu réttarkerfisins „saklaus að lögum“, sé hegðun mín engu að síður ámælisverð skv. söguburðinum. Lögleg – en siðlaus. En þá er spurningin : Eru sögurnar sannar? Eigum við að treysta fjölmiðlum til að dæma um það? Fjölmiðlum er ekki fengið dómsvald í réttarríki. Hverjir eiga að dæma, ef ekki sjálfstæðir og óhlutdrægir dómstólar? Getum við treyst „dómstóli götunnar“, ef hann er mataður á ósönnum sögum?
Tökum dæmi af MeToo- hreyfingunni.
Hún spratt upp á sínum tíma sem mannréttindahreyfing. Hún fór sem slík vítt og breitt um heiminn. Konur sem höfðu mátt sæta kúgun og ofbeldi, andmæltu þöggun. Málstaður þeirra fann djúpan hljómgrunn. Þetta var mannréttindabarátta, sem skírskotaði til réttlætiskenndar allra – karla jafnt sem kvenna.
En ef þau, sem ganga fram undir merkjum MeToo, gera sig sek um að ljúga upp sögum um saklaut fólk – af annarlegum hvötum, eins og fjölmörg dæmi sanna – þá eru þau ekki einungis að grafa undan málstað raunverulegra þolenda kynferðisofbeldis; þau eru sjálf orðin að ógn við málstað mannréttinda í réttarríki. Afleiðingarnar geta verið skelfilegar: Ærumissir saklausra, atvinnubann og félagsleg útskúfun að ósekju.
Viljum við lifa í þess konar þjóðfélagi?
Það er hérna sem við erum farin að nálgast kjarna þessa máls. Í upphafi þessarar greinar vitnaði ég til loflegra ummæla elstu dóttur okkar Bryndísar um föður hennar. Hún sagðist ekki þekkja þá mynd, sem fjölmiðlar hefðu dregið upp af honum. Og spurði: Má hann þá hvergi njóta sannmælis?
Hvers vegna hefur ástúð og gagnkvæm virðing snúist upp í hatur og hefndarhug? Svarið við því er þetta: Samkvæmt þágildandi lögum var það mitt hlutskipti að veita ítrekað samþykki f.h. aðstandenda við beiðni geðlækna um nauðungarvistun á geðdeild – og í einu tilviki jafnvel um sjálfræðissviftingu – til þess að dóttir mín fengið notið bráðnauðsynlegrar læknishjálpar. Þetta er grafalvarlegt mál og hefur haft skelfilegar afleiðingar. Það er þetta sem hefur umhverft ást í hatur – umhyggju í hefndarhug.
Staðreyndirnar eru þessar: Á s.l. 20 árum hefur dóttir okkar haft frumkvæði að – eða staðið að baki – kærum á hendur mér fyrir kynferðislega áreitni við nánast allt kvenkyn í okkar fjölskyldu. Fyrst árið 2002, svo 2005 og 2006, því næst 2013 og 2014. Jafn oft hefur þessum kærum verið vísað frá í réttarkerfinu, þar sem ekki fundust sannanir fyrir refsiverðri háttsemi.
Á þessu tímabili hefur Aldís safnað liði til að leita hefnda. Þegar MeToo-hreyfingin fór að láta að sér kveða, 2018-2019, tók hópurinn í kringum Aldísi vörumerki MeToo-hreyfingarinnar traustataki. Þetta var sami hópurinn (en nú undir nafni) og sömu sögurnar og Aldís hafði dregið saman á árunum 2013 0g 14, og Lögregla og Saksóknari höfðu þá vísað frá.
En undir gunnfána MeToo- hreyfingarinnar fékk hún byr undir báða vængi í fjölmiðlum. Stundin hóf þessa fjölmiðlaherferð 11. jan. 2019. Hápunkti náði hún í útvarpsviðtali Rásar 2 þeirra félaga, Sigmars og Seljan 17. jan. 2019. Þar var því útvarpað frammi fyrir alþjóð, að ég hefði gert mig sekan um að misnota dætur mínar þrjár kynferðislega í æsku og stundað sifjaspell með elstu dóttur minni, þegar hún var vistuð á geðdeild .
Þar með var okkur öllum lokið. Við buðum dóttur okkar sáttargjörð, ef hún drægi þessar upplognu sakargiftir til baka og bæðist afsökunar. Þegar það sáttarboð var hunsað, höfðuðum við meiðyrðamál á hendur RÚV og dóttur okkar sem heimildamanni.
„Ærumeiðandi ósannindi“
Dómur í þessu meiðyrðamáli (E 3197/2019) var kveðinn upp í Héraðsdómi 12. mars, 2021. Niðurstaðan, að því er varðar þau mál, sem hér eru til umræðu, var ótvíræð. Ásakanir Aldísar um misnotkun dætra minna voru dæmdar „dauðar og ómerkar“. Í rökstuðningi dómsins var skýrt kveðið á um það, að ásökun um sifjaspell væri tilhæfulaus (sjá bls. 50-51í dómsorðum). Féttamennirnir tveir voru hins vegar sýknaðir, þrátt fyrir að hafa útvarpað ósönnum sakargiftum um refsiverða háttsemi, þar sem þeir bera ekki ábyrgð á orðum heimildarmanns, skv. dómafordæmum. Þeir mega m.ö.o. ljúga eins og logið er í þá.
Og þann 8. nóv. ,2021 sýknaði Héraðsdómur mig af ásökunum um að hafa „strokið rass utan klæða“(S4407/2020) í máli, sem sérfróðum mönnum ber saman um, að ákæruvaldið hafi ekki lögsögu.
Hvað þýðir þetta? MeToo-grúppan á fésbók var jú upphaflega mynduð til stuðnings málflutningi Aldísar í þeim kærumálum, sem hún er frumkvöðull að. Og við réttarhald í rassstrokumálinu kom á daginn, að kærandinn, Carmen Josefa, var að eigin sögn talsmaður grúppunnar. Með þessum dómum voru frumkvöðull þessara kærumála og sjálfur talsmaður hópsins báðar dæmdar fyrir ósannindi um meint refsivert athæfi mitt. Við erum ekki lengur að tala um „löglegt en siðlaust“. Við erum að tala um siðlaust og ólöglegt athæfi sjálfskipaðra forystumanna MeToo-hreyfingarinnar í kringum Aldísi.
Þar með hefur hvort tveggja gerst: Réttarkerfið hefur vísað öllum söguburðinum frá, á þeim forsendum, að ekki hafi verið um refsivert athæfi að ræða. Og dómskerfið hefur bætt um betur með því að lýsa tvær forystukonur MeToo- hreyfingarinnar berar að ærumeiðandi ósannindum.
Er einhver pólitík á bak við þetta?
Ég gef yfirleitt lítið fyrir samsæriskenningar, en ég legg það ekki í vana minn að neita staðreyndum. Í vitnaleiðslum í rassstrokumálinu var kærandinn, Carmen Josefa – talsmaður grúppunnar að eigin sögn – spurð, hvers vegna hún hefði ekki kært meint brot fyrr en mörgum mánuðum eftir á? Svarið var: „Vinkona mín, formaður kvennahreyfingar Samfylkingarinnar, hvatti mig til þess“. – Þetta eru hennar eigin orð.Þá skilja menn fyrr en skellur í tönnum hatursorðræðu Ingibjargar Sólrúnar af þessu tilefni – eða hvað?
Hvað stendur þá eftir?
Svarið er: hatrið og hefnigirndin.
Eftir enn eina sáttaviðleitnina sneri bróðir Bryndísar til baka með eftirfarandiskilaboð: „Sættir – þið getið gleymt því. Það mætir ykkur ekkert nema svartnætti af hatri.“
Að þvi er varðar meðferð staðreynda og sannleiksgildi stendur ekki eftir steinn yfir steini.En þegar ljúgvitni koma nú fram undir merkjum MeToo-hreyfingarinnar, hafa þau unnið málstað hennar óbætanlegt tjón með þessum vítaverðu vinnubrögðum. Er til of mikils mælst að fara fram á afsökunarbeiðni?
Lokaorð
Í upphafi þessarar greinar vitnaði ég til loflegra ummæla Aldísar, elstu dóttur okkur, um föður sinn. Hún sagðist ekki þekkja hann af þeirri mynd, sem fjölmiðlar drægju upp af honum. Loks spyr hún: „Má hann ekki einhvers staðar njóta sannmælis?“
Nú reynir á svarið. Mér finnst það reyndar vera grafalvarlegt mál, að fjölmiðlar yfir höfuð taki sér það vald að dæma í málum fyrirfram, sem þeir hafa enga þekkingu á. Það heitir fordómar. Hvað þá heldur, þegar málið á rætur að rekja til geðrænna vandamála, sem kynda undir eldum haturs og hefnigirni, þar sem heill og hamingja heilu fjölskyldnanna er í húfi. Ég geri eftirfarandi orð Bryndísar að mínum („Brosað gegnum tárin“, bls. 193):
„Þær fjölskyldur eru ófáar í okkar samfélagi, sem hafa mátt þola það sama og við: Einhver meðlimur fjölskyldunnar á við andleg veikindi að stríða, kennir sínum nánustu um og beinir hatri sínu og óvild að þeim“.
Og loks þetta:
„Ég viðurkenni, að ég á erfitt með að líta það fólk réttu auga, sem er reiðubúið að notfæra sér fjölskylduharmleik af þessu tagi í eiginhagsmunaskyni eða til að koma fram pólitískum hefndu“.
Jón Baldvin Hannibalsson